Stanisław Staszic

1755 – 1826

1879 roku Napoleon Orda wykonał rysunek domu Staszica, zamieszczony następnie w jego „Albumie widoków historycznych Polski” .

Już w 1947 utworzono Społeczny Komitet Odbudowy Domu Staszica. Odbudowę z przeznaczeniem na izbę muzealną przeprowadziła w latach 1947–1948 firma Jurczyk i Spółka. Od 1951 r. budynek jest siedzibą Muzeum Stanisława Staszica.

STANISŁAW STASZIC BYŁ CZWARTYM DZIECKIEM KATARZYNY I WAWRZYŃCA - BURMISTRZA PIŁY

Miał 2 braci – Antoniego i Andrzeja oraz siostrę – Annę

W młodości był bardzo chorowity, z tego powodu matka poleciła go opiece boskiej czyniąc ślub, iż będzie chodził w sukni duchownej, a gdy dorośnie zostanie księdzem. I tak się stało, ale mały Staś czuł się wyobcowany, koledzy się z niego śmiali, dokuczali mu, nazywali: „księżulek”, „proboszczunio”, „kapelonek”.

Z dzieciństwa zapamiętał słowa: „Jak człowiek chce to wszystko zrobi, tylko musi być uparty”.

Mając 15 lat przetłumaczył z języka francuskiego poemat Ludwika Racina „O religii”, co było jego pierwszą pracą literacką.

Utwór miał przekonać ludzi, że rozum nieomylnie prowadzi człowieka do religii, a zarazem był podarunkiem dla matki, o której mówił, że jest osobą „mającą wiele religii, ale z nią i przesądy”

W 1770 zostaje uczniem kolegium jezuickiego.

W 1776 kontynuuje studia duchowne w tworzonej Akademii Poznańskiej.

Na przełomie 1778/1779 kończy studia i uzyskuje święcenia kapłańskie.

W 1788 otrzymuje probostwo w Turobinie. Pomimo, że był księdzem, nie pełnił funkcji kapłańskich.

W połowie 1779 udał się w podróż do Francji (po drodze zatrzymał się na krótko w Lipsku i Getyndze). Zachwycił go Paryż, a w szczególności College de France, gdzie studiował fizykę oraz historię naturalną.

Do Francji wybrał się jeszcze raz w 1804 roku.

W Paryżu Staszic nie stronił od kabaretów. „Aby zataić swój stan, przebrał się duchowny wielkopolski, jak to czynił potem w Warszawie, kiedy do teatru uczęszczał.”

Korzystał z kulturalnych rozrywek, obracał sie w kręgu pałaców, bibliotek, salonów czytelniczych oraz instytutów naukowych.

Chętnie przestawał w towarzystwie kobiet i bardzo się im podobał.

Konstancja wspomina jego rozmowę z pewną damą, która zapytała Staszica: „Czy ksiądz pamięta o tym, że jako duchowny wyrzekł się kobiet?”
Staszic odpowiedział: „Pani wybaczy, wyrzekłem się małżeństwa, ale nigdy kobiet”.

W 1781r. Staszic odbył podróż w Alpy i Apeniny.

Alpy

Apeniny

Po powrocie do kraju przyjął posadę guwernera u hrabiego Jana Miera, kasztelana inflanckiego.

Następnie rozpoczął pracę guwernera w domu Andrzeja Zamoyskiego, Kanclerza Wielkiego Koronnego. Zajmował się wychowywaniem i nauczaniem Aleksandra (11 lat) oraz Stanisława (6 lat).

Spośród wielu talentów zabrakło jednak Staszicowi talentu pedagogicznego: mówił dużo i o wielu sprawach, nie trzymając się żadnych reguł. Stanisław Zamoyski, jego wychowanek, wspomina swojego nauczyciela jako „człowieka oschłego, twardego, pozbawionego wszelkich sentymentów.”

Rok później (1782) otrzymał doktorat obojga praw Akademii Zamojskiej i tamtejszą katedrę języka francuskiego (do roku 1784). Jeszcze dwukrotnie (IV 1790–XII 1791 i XII 1794–VI 1797) wyjeżdżał za granicę. W pierwszym przypadku wyjechał z Zamoyskimi do Wiednia, a następnie do Włoch (do Zamościa powrócił w grudniu 1791). W drugim odwiedził z Zamoyskimi Wiedeń.

Po raz pierwszy w roli pisarza politycznego Staszic wystąpił pisząc książkę „Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego”, która ukazała się w 1787 roku. W książce krytykował niektóre zasady funkcjonowania Rzeczypospolitej, działalność części magnaterii. Zwracał uwagę na szkodliwość liberum veto, pragnął poszerzenia uprawnień politycznych dla chłopów i poprawienia ich sytuacji.

Jesienią 1788 wraz z wychowankami i ich matką – Konstancją po raz pierwszy odwiedził Warszawę. Miasto liczyło wówczas 115 tys. mieszkańców.

W 1790 roku ukazało się kolejne dzieło Staszica: „Przestrogi dla Polski", w której opowiadał się za silną władzą królewską, rozbudową armii, nadal akcentował złą sytuację chłopów.

Na pytanie:
„ Czyliż nie ma dla Polski ratunku?”

Staszic odpowiadał: „Owszem, jest, pod warunkiem przeprowadzenia w Polsce reform. które doprowadzą do powstania rzeczpospolitej wolnych i równych obywateli, w której wszyscy: i szlachta, i mieszczaństwo biorą udział w stanowieniu praw.”

Program ustroju państwa polskiego zawarty w „Przestrogach dla Polski” stał się punktem odniesienia dla przyszłej Konstytucji 3 Maja.

W 1790 Staszic wyruszył z Andrzejem Zamoyskim przez Kraków, Cieszyn, Brno, Wiedeń na Półwysep Apeniński. Swoje spostrzeżenia z wyjazdu notował w prowadzonym na bieżąco„Dzienniku podróży”

Po śmierci Konstancji w 1797, Staszic opuszcza rodzinę Zamoyskich i poświęca się pracy naukowej. Oparcie i gościnę znalazł w domu córki Konstancji, Anny z Zamoyskich Sapieżyny. Często podróżował.

Współtworzył Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Warszawie.

Przez wiele lat był jego prezesem (1808 – 1825).

Pod jego wpływem Towarzystwo zajmowało się praktycznym wykorzystaniem nauki – np.:
- jak połączyć kanałami Elbę z Dnieprem,
- jak zapobiec pomorowi bydła,
- jak poprawić stan sanitarny wsi.

Towarzystwo zostało rozwiązane przez władze rosyjskie w lipcu 1832 roku, w ramach represji po powstaniu listopadowym. W roku 1905 tradycje pierwszej polskiej akademii przejęło, utworzone wówczas, a istniejące do dziś, Towarzystwo Naukowe Warszawskie.

„Pałac Staszica”

PODRÓŻE PO POLSCE

Góry
Świętokrzyskie

W 1798 r. prowadził badania na Górnym Śląsku oraz Wyżynie Krakowsko - Wieluńskiej

W 1802 r. w okolicy Kielc badał złoża rudy miedzi, cynku, ołowiu, srebra i żelaza. W 1803 r. podjął podróż po obrzeżach Gór Świętokrzyskich w okolicach Szydłowca, Wąchocka, Końskich.

W 1804-1805 odbył podróż do Karpat ,gdzie prowadził badania geologiczne, które zaowocowały napisaniem dzieła: ,,O ziemiorództwie karpatów i innych gór i równin Polskich" (1815).

Umieścił w nim m.in. cztery mapy geologiczne oraz przekrój geologiczny Polski

GEOLOGII POLSKIEJ

W 1804 i 1805 wyruszył na wyprawę w Tatry, gdzie poznawał górską florę i faunę oraz sposób życia górali.

Tatry

Staszic wszedł na Krywań i Łomnicę (21 sierpnia 1805- pierwsze wejście na szczyt). Mierzył głębokość wody i temperaturę Morskiego Oka.

Prowadził badania w koppalni soli w Wieliczce ,o której pisał,że jest ,,największa i najbogatsza w Europie".,, kopalni jest dwojaki sposób wyjścia,albo przez spuszczenie się szybem, albo schodząc z jednej do drugiej kondygnacji schodów. Na pierwszą kondygnację jest schodów 360. Na drugą 150, na trzecią także przeszło 150".

Zwiedzał Beskidy,Ukrainę i Wołyń. 24 lipca 1804 r. wszedł na Babią górę, gdzie dokonał pomiarów.

W 1807 r. Napoleon Bonaparte utworzył na ziemiach polskich Księstwo Warszawskie,powiększone w 1809r.

Polityczna działalność Staszica

Stanisław Staszic w lutym został członkiem Izby Edukacyjnej w Księstwie Warszawskim, w czerwcu 1807 r.-Dyrekcji Skarbowej, w listopadzie 1808 r. referendarzem Stanu przy Radzie Stanuoraz członkiem Izby Edukacyjnej.

Zajmował się: sprawami skarbowymi, organizowaniem administracji na terenach wyzwolonych spod zaboru austriackiego, zagadnieniami gospodarczymi, urządzaniem miast, pocztą, przygotowaniem projektu kodeksu karnego (1819-skrzynki pocztowe w Warszawie).

W 1815 r. został członkiem Rady Stanu, a następnie otrzymał nominację na członka Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w Królestwie Polskim.
Zajmował się organizacją szkolnictwa i cenzurą. W 1824 Staszic został mianowany ministrem stanu, najwuższej władzy kolegialnej Królestwa Polskiego.

W 1815 powstało Królestwo Polskie połączone unią personalną z Rosją pod berłem cara Aleksandra I.

DZIAŁALNOŚĆ OŚWIATOWA

W 1816 r. Staszic założył Szkołę Akademiczno-Górniczą w Kielcach oraz z pomocą Stanisława Kostki Potockiego, Szkołę Główną Warszawską.

W 1816 r. utworzono również Królewski Uniwersytet w Warszawie,którego Radzie Głównej przewodniczył Staszic. Był oprócz tego inicjatorem utworzenia w roku 1825 Szkoły Przygotowawczej do Instytutu Politechnicznego,która póżniej została wyższą uczelnią.

W 1816 r. z inicjatywy Staszica przystąpiono do tworzenia Ogrodu Botanicznego w Warszawie , Instytutu Agronomicznego na Marymoncie (pierwsza uczelnia rolnicza w kraju). W 1817 r. przy jego udziale założono w Warszawie Instytut Głuchoniemych i Ociemniałych.

Właściciel Ziemi

Staszic, dzięki ogromnej pracowitości i oszczędności, skromnemu trybowi życia oraz własnej przedsiębiorczości stał się właścicielem 14 tys. morgów urodzajnej ziemi wraz z miastem Hrubieszowem. Założył tam Towarzystwo Rolnicze Hrubieszowskie, osobliwą organizację, której celem było polepszenie doli włościan. Społeczność Towarzystwa, równą pod względem posiadanych praw stanowili: miejscowi gospodarze – ojcowie rodzin(329), ale także bezrolni chłopi, urzędnicy administracyjni, nauczyciele, dzierżawcy młynów oraz lekarz, wójt i burmistrz miasta.

Towarzystwo Rolnicze Hrubieszowskie – pierwsza w Europie organizacja przedspółdzielcza, funkcjonowała według zasad drobiazgowo opisanych przez Staszica. Tworzyły one system bodźców, mających przyczynić się do wzrostu pracowitości, oszczędności i gospodarności jego członków. Podpisany kontrakt zobowiązywał ich np. do niesienia pomocy współtowarzyszom dotkniętym przez klęski żywiołowe, opieki nad sierotami, inwalidami i starcami, utrzymywania pełnych spichlerzy na wypadek głodu. Założyciel traktował Towarzystwo jako wzór sposobu urządzenia wsi na ziemiach polskich.Eksperyment Hrubieszowski z powodzeniem funkcjonował aż do wybuchu II wojny światowej – przez ponad 120 lat!

FILANTROP I DOBROCZYŃCA

Sfinansował liczne warszawskie pomniki, np. pomnik Mikołaja Kopernikaczy czy księcia Józefa Poniatowskiego, wykonane przez sławnego rzeźbiarza Bertela Thorvaldsena

Otrzymane odznaczenia

Order Orła Białego 1824

Order Świętego
Stanisława - 1815

W testamencie zapisał szkole
wydziałowej w Hrubieszowie 60000 zł.

Przekazał duże sumy na instytucje wspierające chorych i ubogich:
- Szpital Dzieciątka Jezus w Warszawie – 200 tys. złotych;
- Dom zarobkowy dla ubogich w Warszawie – 200 tys. złotych;
- Utrzymanie przy klinice wydziału lekarskiego(…) kilku osób chorych na pomieszanie władz umysłowych, czyli pospolicie zwanych „wariatów” – 100 tysięcy złotych;
- Instytut Głuchoniemych - 45 tys. złotych;

Towarzystwo Przyjaciół Nauk obdarował swoją bogatą biblioteką wraz z rękopisami prac.

Stanisław Staszic zmarł 20 stycznia 1826 r.

Jego pogrzeb odbył się 24 stycznia i był wielką manifestacją narodową ludności Warszawy. Tłumy (około 14 tys.) towarzyszyły zmarłemu na Bielany. Kondukt żałobny przeszedł 13 km z Pałacu TPN. Karawan jechał pusty, trumnę z ciałem nieśli członkowie TPN i akademicy. W mieście były pozamykane sklepy i urzędy. W pogrzebie brał udział m.in. 16-letni Fryderyk Chopin.

Grób Staszica

Ważne dzieła

„Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego” – propozycje środków zaradczych dla ratowania kraju przed podziałem i upadkiem.
„Przestrogi dla Polski z teraźniejszych politycznych Europy związków i z praw natury wypadające” – rozważania nad ustrojem Rzeczypospolitej szlacheckiej oraz koncepcją narodu.
„O ziemiorództwie Karpatów i innych gór i równin Polski”
„Ród ludzki” - wierszowany utwór dydaktyczny, przedstawiający w 18 księgach poglądy autora na temat filozofii, przyrody, społeczeństwa i historii.
„Ostatnie moje do spółrodaków słowo” - wzywał rodaków, by „w braterstwie z Rosjanami” w wielkiej słowiańskiej rodzinie łączyli się i oświecali.
„Dziennik podróży 1789-1805” - opisuje wędrówki autora po Tatrach oraz Podtatrzu Polskim i Słowackim wraz z opisem wykonanych tam przez niego marszrut i wspinaczek, badań i obserwacji przyrodniczych.
„O statystyce Polski. Krótki rzut wiadomości potrzebnych tym, którzy ten kraj chcą oswobodzić i tym, którzy w nim chcą rządzić”.
„Autobiografia"

Kopia pierwszej i ostatniej strony autobiografii Staszica

Cytaty Stanisława Staszica

„Dobry człowiek woli sam cierpieć niż na cierpienia drugich patrzeć.”

„Gdy Polacy będą umieć siebie samych cenić w domu, będą ich cenić i za granicą.”

„Pierwszym obowiązkiem człowieka jest pracować. Tylko przez pracę staje się obywatelem użytecznym.”

„Paść może i Naród wielki; zniszczeć nie może, tylko nikczemny.”

„Ten król jest najnieszczęśliwszy, który prawdy nie słyszał.”

„Wolno zapomnieć o godnościach, ale nigdy o swojej godności.”

„Z samych panów zguba Polaków.”

„Być narodowi użytecznym.”

„Młodzieży! Ty każdego narodu droga, narodu naszego jedyna nadziejo!”

W Polsce jest 57 szkół średnich imienia Stanisława Staszica.
44 z nich należą do Ogólnopolskiego Klubu Szkół Staszicowskich.
Starania o nadanie ruchowi statusu stowarzyszenia zakończyły się w dniu 23 lutego 1990 roku postanowieniem VIII Wydziału Cywilnego Rejestracji Związków Zawodowych i Stowarzyszeń Sądu Wojewódzkiego w Warszawie. W dniu rejestracji stowarzyszenie liczyło 30 członków-założycieli. Wśród nich był nauczyciel ZSTiL w Czechowicach – Dziedzicach, Tadeusz Jasionek.

W dotychczasowych edycjach Ogólnopolskiego Konkursu Wiedzy o Stanisławie Staszicu i Jego Epoce ujawniło się wiele autentycznych talentów, wśród nich uczniowie naszej szkoły, którzy byli laureatami w finałach etapu centralnego:

1997– Damian Zolich (zdobywca II miejsca)

1999 – Katarzyna Sostaric

2001 – Barbara Talik

2003 – Piotr Bukowski

2005 – Tomasz Gawełek (zdobywca I miejsca)

2007 – Aneta Damaz

2010 – Jakub Cieślik

2012 – Mateusz Michna

AUTOR PREZENTACJI

MAŁGORZATA NIKIEL