PRAWA CZŁOWIEKA I WOLNOŚCI OBYWATELSKIE W ŚWIETLE POLSKICH KONSTYTUCJI Małgorzata Nikiel |
||
WSTĘP
Praw człowieka możemy się doszukiwać już w starożytności. Idee, które dzisiaj zaliczamy
Należy wyraźnie zaznaczyć, że idea praw człowieka i wolności obywatelskich narodziła się
Polska zalicza się do tych nielicznych krajów, w których kwestia praw i wolności obywatelskich była nie tylko przedmiotem refleksji doktrynalnej, ale również znaczącą częścią praktyki życia publicznego w państwie. Aby się o tym przekonać wystarczy przywołać tu zasadę „ neminem captivabimus nisi iure victum” ( uzyskaną przez szlachtę na mocy przywilejów wydanych już
Celem zasadniczym tej pracy jest analiza zagadnienia dotyczącego praw człowieka
W rozdziale pierwszym starałam się zaprezentować podstawowe pojęcia i podziały odnośnie praw człowieka i wolności obywatelskich. W tym wypadku trzeba było odwołać się do bogatej
Rozdział drugi stanowi kompendium wiedzy na temat praw człowieka i wolności obywatelskich w świetle pierwszych polskich konstytucji, czyli z 1791, 1807 i 1815 r. Podstawą do analizy tejże problematyki stał się oczywiście tekst Konstytucji 3 Maja oraz opracowanie
W ostatniej części pracy, a zatem piątej został przedstawiony cały wachlarz praw
ROZDZIAŁ I PRAWA CZŁOWIEKA I WOLNOŚCI OBYWATELSKIE – PODSTAWOWE POJĘCIA I PODZIAŁY
Pojęcie praw człowieka jest w literaturze rozumiane w sposób bardzo różnorodny. Najczęściej jednak można spotkać się z określeniem, że „ w sensie formalnym prawa człowieka są dziedziną prawa konstytucyjnego
Dwie możliwości rozumienia praw człowieka wyróżniają B. Banaszak i A. Preisner. Twierdzą oni, że prawa człowieka mają charakter pierwotny w stosunku do państwa i przysługują „ każdemu człowiekowi bez względu na jego przynależność państwową czy pozycję w społeczeństwie”[4]. Niektórzy autorzy ograniczają się do podania jednego sposobu rozumienia terminu prawa człowieka. Alois Huning w eseju pt.”Technik und Menschenrechte” twierdzi, iż są to wrodzone i niezbywalne prawa, które przyznane są każdemu z racji jego człowieczeństwa, niezależnie od jego państwowej przynależności”[5]. Własne określenie konstruuje P. Tuleja. W prawach człowieka widzi on „ ogół praw przysługujących każdej osobie ludzkiej niezależnie od podporządkowania jakiemuś określonemu systemowi prawnemu”[6]. Zakres znaczeniowy terminu prawa człowieka w rozumieniu Z. Kędzi odnosi się zarówno do wolności jednostki, jak i do uprawnień będących podstawą żądania od państwa lub innego podmiotu określonego działania. Obejmuje prawa uznane za naturalne i nie zamienialne oraz te, w których dostrzega się wyłącznie wyraz woli państw[7]. W konkretnym państwie występują one pod nazwą praw obywatelskich.
Nie podejmując próby zdefiniowania praw człowieka, można podać pewne ich cechy powtarzające się
§ chodzi o pewien zbiór, katalog praw § przysługują one każdemu człowiekowi, a nie tylko obywatelowi danego państwa ( bez względu na przynależność państwową i pozycję w społeczeństwie) § mają charakter pierwotny w stosunku do państwa § są to prawa przyrodzone, niezbywalne, wynikające z racji bycia człowiekiem, z godności osoby ludzkiej § najczęściej są wyrażone w dokumentach międzynarodowych jak i konstytucjach poszczególnych państw. Wydaje się, że najwięcej problemów sprawia pojęcie podstawowych praw i wolności . Zgoda w doktrynie panuje tylko co do tego, że można wyróżnić je na podstawie dwóch kryteriów – formalnego i materialnego. Na tym jednak zgodność poglądów się kończy, a to, co się ma na myśli mówiąc o kryterium formalnym i materialnym, jest kwestią wysoce sporną. Gdy mówi się o prawach podstawowych wyróżnionych na podstawie kryterium formalnego, chodzi wtedy najczęściej o te prawa, które zamieszczone były w konstytucji. Konstytucyjny katalog takich praw stanowi „ odzwierciedlenie pewnego wzoru, obrazu jednostki i pewnej koncepcji stosunków między państwem a jednostką (grupami społecznymi)”[8]. Specyficzne znaczenie nadaje się prawom podstawowym w RFN. W powszechnym przekonaniu doktryny
Niekiedy jako podstawowe prawa i wolności uznaje się te, które są wyrażone w konstytucji nie tylko expressis verbis, ale i te, które z postanowień ustawy zasadniczej zostają wywiedzione przez sądy konstytucyjne. Stąd już tylko krok dzielić może od przyjęcia koncepcji, według której prawa podstawowe są pojęciem nadrzędnym
Można zauważyć, że wyłonienie takiego powszechnie akceptowanego katalogu, zbioru praw podstawowych nie należy do zadań prostych. Trudność wynika głównie z tego, że to co uważa się za prawa najistotniejsze, fundamentalne, podstawowe, zależy od przyjętego systemu wartości, założeń ideologicznych, a najogólniej mówiąc światopoglądu danej jednostki, a te, jak wiadomo, bywają zróżnicowane. W tym kontekście za nazbyt optymistyczną należy uznać uwagę W. Zakrzewskiego, iż „ w przypadku demokratycznego charakteru konstytucji stan prawno-konstytucyjny i oceny społeczne co do podstawowych praw pokrywają się”[13]. Pamiętając o umownym charakterze wszelkich klasyfikacji można przyjrzeć się jakie to klasyfikacje i na podstawie jakich kryteriów są konstruowane w literaturze. Już pierwszy znaczący dokument odnoszący się do ochrony praw jednostki – Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 10 grudnia 1948 roku – dał asumpt autorom niedawno wydanych opracowań, do ujęcia występujących w nim praw w różne kategorie. I tak, R. Kuźniar wyróżnił w Deklaracji prawa: fundamentalne, obywatelskie, polityczne, ekonomiczne i społeczne[14]. Z kolei E.Zwierzchowski podzielił występujące tam prawa i wolności na: osobiste, polityczne oraz prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne[15]. Prawa obywatelskie, niekiedy zamiennie nazywane prawami i wolnościami osobistymi, to takie prawa, które „ bezpośrednio dotyczą egzystencji człowieka w aspekcie fizycznym, psychicznym i prawnym, zapewniając mu warunki wszechstronnego rozwoju, wolnego od wszelkiej bezprawnej ingerencji zewnętrznej”[16].Natomiast prawa polityczne mają umożliwić jednostce wzięcie aktywnego udziału w rządzeniu państwem, wpływaniu na jego politykę. Wymienione zostały również prawa gospodarcze, czyli takie, które odnoszą się bezpośrednio do ekonomicznej egzystencji jednostki, społeczne, których celem jest zapewnienie właściwych społecznych warunków rozwoju człowieka, wreszcie kulturalne, dotyczące zaspokojenia kulturalnych potrzeb i zarazem warunków duchowego rozwoju człowieka. Inny podział dokonywany w piśmiennictwie, to podział na prawa tradycyjne (klasyczne)
Na zakończenie tych rozważań należałoby przedstawić jeszcze jedno, najbardziej istotne
ROZDZIAŁ II PRAWA CZŁOWIEKA I WOLNOŚCI OBYWATELSKIE W ŚWIETLE PIERWSZYCH POLSKICH KONSTYTUCJI: 1791, 1807, 1815.
„ Lecz starców myśli z dźwiękiem w przeszłość się uniosły, W owe lata szczęśliwe, gdy senat i posły Po dniu Trzeciego Maja w ratuszowej sali Zgodzonego z narodem króla fetowali; Gdy przy tańcu Śpiewano: Wiwat Król kochany! Wiwat Sejm, wiwat Naród, wiwat wszystkie Stany!”[19]
Jakże trafnie i z wielkim uczuciem wybitny polski poeta Adam Mickiewicz akcentował znaczenie faktu uchwalenia pierwszej w Europie konstytucji. Ustawa Majowa nie była dziełem jednostki, ale dziełem długiego namysłu najtęższych głów, jakie posiadała XVIII- wieczna Polska. „ Dokonała się niezwykle i niezwykłe dała rezultaty. Jednego dnia, bez krwi przelewu, bez ofiar, wydobyła Rzeczpospolitą z odmętu anarchii i stawiała ją w pierwszym szeregu państw cywilizowanych. Odradzała Polskę duchowo”[20]. Wybitny polski historyk, Tadeusz Korzon, oceniając dzieło reformatorskie Sejmu Wielkiego, stwierdzał: „ Dokonało się zadziwiające przeobrażenie, prawie przetworzenie Polski (...). Z dawnej, odwiecznej budowy narodowej pozostały jednak nietkniętymi jej kamienie węgielne: poszanowanie osoby, własności, wolności obywatelskiej (...)”[21].
Uchwalona w dniu 3 maja 1791 r. konstytucja nosiła oficjalnie nazwę Ustawy Rządowej, przez co rozumiano ustawę
Artykuły 2 i 3 zawierają normy formułujące nietykalność osób i własności. Na ich podstawie stwierdzamy, że utrzymana została struktura stanowa społeczeństwa, a tym samym uprzywilejowana pozycja szlachty. Zagwarantowano jej bowiem wszystkie prawa i przywileje, wynikające z nadań dawnych monarchów, od Kazimierza Wielkiego począwszy, spośród których szczególne znaczenie miał akt „ Neminem captivabimus nisi iure victum”
Art. 3 Ustawy Rządowej, powtarzający „Prawo o miastach”, gwarantował mieszczanom
Największe wątpliwości wzbudził art. 4 dotyczący ludności włościańskiej. Ustawa Rządowa stanowiła, że umowy zawierane przez dziedziców z chłopami dotyczące powinności chłopskich
W tym miejscu należy jednak zaznaczyć, że Konstytucja 3 Maja tworzona była w pośpiechu
Druga polska konstytucja, mianowicie z 22 lipca 1807 r. zyskała rozgłos dzięki postanowieniom o zniesieniu poddaństwa chłopów (art. 4), o czym była już wcześniej mowa. W wymienionym artykule proklamowano zasadę równości wobec prawa, stanowiąc równocześnie, że „ stan osób zostaje pod opieką trybunałów”[28]. Zasady te odnosiły się do ogółu ludności i nie zawierały dodatkowych warunków. Realizacja tych zasad ( po raz pierwszy ogłoszonych na ziemiach polskich) napotykała opór grup społeczeństwa reprezentujących różne poglądy i postawy.
Pod względem formalnym konstytucja Księstwa Warszawskiego nie wprowadziła zróżnicowania praw i obowiązków obywatelskich z racji dotychczasowej przynależności stanowej. Rzeczywista pozycja poszczególnych grup społecznych wynikała głównie ze stosunków własności ziemi, z charakterystycznym sposobem gospodarowania opartym na pańszczyźnie. Prawom człowieka i wolnościom obywatelskim ( bo tak można by już powiedzieć ) konstytucja z 22 lipca 1807 r. poświęciła zaledwie Tytuł I, W którym znalazły się cztery artykuły. W znajdujących się tu postanowieniach uregulowano pozycję wyznań religijnych ( Tytuł I, art. 1,2,3 ), co świadczyć może o doniosłej ich roli w życiu publicznym. Konstytucja proklamowała postępową zasadę wolności wyznania oraz swobody publicznego wykonywania kultu dla wszystkich wyznań[30]. Jednak uprzywilejowana pozycja została zapewniona wyznaniu rzymskokatolickiemu[31]. Wynikało to oczywiście z faktu, że zdecydowana część społeczeństwa uznawała religię katolicką za religię narodową.
Aby zrozumieć istotę zagadnienia praw człowieka i wolności obywatelskich w świetle kolejnej konstytucji, czyli - Królestwa Polskiego należy przynajmniej w niewielkim stopniu przedstawić jej genezę. Genezy tejże Ustawy Konstytucyjnej z 27 listopada 1815 r. poszukiwać trzeba
O formie i treści konstytucji Królestwa ostatecznie zadecydował car Rosji Aleksander I, który brał pod uwagę nie tylko projekty i opinie kół polskich, ale także poglądy rosyjskiego otoczenia wyrażającego interesy różnych grup wśród klas posiadających Cesarstwa. Jak pisze znawca omawianej tematyki, H. Izdebski: „ Konstytucja z 1807 r. wysłużona była krwią i poświęceniem polskich żołnierzy; konstytucja zaś 1815 r., jeżeli nie wyłącznie, to przynajmniej w poważnej części, mogła być uważana za dar, pochodzący od monarchy, przeciwko któremu Polacy walczyli aż do upadku Napoleona”[32].Ponadto konstytucja z 1815 r. była bardziej liberalna i narodowa od konstytucji Księstwa Warszawskiego, lecz zarazem mniej demokratyczna, co miało ścisły związek z umocnieniem praw szlachty.
Ustawa Konstytucyjna Królestwa deklarowała równość w korzystaniu z poszczególnych praw obywatelskich, lecz nie głosiła już zasady równości obywateli w obliczu prawa. W związku
Wymieniona Ustawa formułowała prawa obywatelskie, co różniło ją zasadniczo od konstytucji
Następnie konstytucja gwarantowała wolność druku, ale „środki ukrócenia jej nadużyciów” miały być określone
Wreszcie konstytucja deklarowała swobodę przenoszenia się osób i majątków[38], a także odbywania kar w Królestwie[39], co praktycznie uniemożliwiało zsyłkę skazanego na teren Rosji, zwłaszcza zaś na Syberię. Jak jednak było w rzeczywistości? Konstytucja 1815 r. głosiła zasady wolności osobistej, wolności słowa, wyznań, języka polskiego, ale w praktyce większość tych postanowień nie była respektowana. Ostatecznie została obalona przez powstanie listopadowe , a po jego upadku zastąpiona w 1832 r. przez Statut Organiczny dla Królestwa Polskiego.
ROZDZIAŁ III WOLNOŚCI ORAZ PRAWA CZŁOWIEKA I OBYWATELA W KONSTYTUCJACH II RZECZPOSPOLITEJ
„ Zwykłym ideałem socjalisty jest powszechna równość pewnych praw”[40]
Jesienią 1918 r. Polska zaczęła odradzać się do niepodległego bytu, co zostało przypieczętowane na froncie zachodnim 11 listopada, gdy Niemcy w lasku Compiegne podpisały akt kapitulacji. Wreszcie po 123 latach niewoli naród polski mógł przystąpić z jakże wielką radością do odbudowy państwowości polskiej.
W okresie istnienia II Rzeczpospolitej (1918-1939) Polska doczekała się kolejno dwóch konstytucji, tzw. marcowej
Ustawa Konstytucyjna z 17 marca 1921 r. wskazywała, że Polska jest republiką, w której władza zwierzchnia należy do narodu jako historycznej i politycznej zbiorowości, wyrażającej wolę powszechną wszystkich wchodzących w jej skład jednostek. Twórcy ustawy nawiązywali do wzorów przyjętych w demokratycznych państwach kapitalistycznych. Chcieli podkreślić, że niepodległe państwo gwarantuje wszystkim obywatelom prawo do bezpiecznego życia w warunkach równości i demokracji, wskazywali, że państwo zerwało ze stosowanymi przez zaborców metodami ucisku i tyranii.
Konstytucja składała się z siedmiu rozdziałów, wśród których jeden rozdział w całości poświęcony był prawom
Według art. 95 „ Rzeczpospolita Polska zapewnia na swoim obszarze zupełną ochronę życia, wolności i mienia wszystkim bez różnicy pochodzenia, narodowości, języka, rasy lub religii”[41]. Dalej stwierdza się, że: „ wszyscy obywatele są równi wobec prawa”[42], a zatem i urzędy publiczne były w równej mierze dostępne dla wszystkich. Państwo nie uznawało
Do konstytucyjnych praw obywatelskich zaliczono prawo obywateli do wnoszenia pojedynczo lub zbiorowo petycji do wszelkich ciał reprezentacyjnych i władz publicznych, państwowych
Szeroko ujęte prawa obywatelskie, jak pisze - S. Krukowski – mogły „ w większości wypadków być – według Konstytucji – ograniczane przez ustawodawstwo zwykłe, co wobec obowiązywania wielu ustaw z okresu zaborów
Kolejna grupa artykułów konstytucji ( art. od 111 do 116) dotyczyła kwestii wolności sumienia
Zarysowana w konstytucji koncepcja państwa liberalnego została uzupełniona wprowadzeniem praw społecznych
Jeżeli zaś mowa o prawach społecznych, to należy do nich zaliczyć przede wszystkim prawo do ochrony pracy,
Konstytucja marcowa, uchwalona jako jedna z ostatnich demokratycznych ustaw zasadniczych, przyjętych po I wojnie światowej w europejskich państwach kapitalistycznych, miała postępowy charakter. I chociaż istniała 4 lata, przyniosła szereg istotnych zdobyczy, wśród których na szczególną uwagę zasługuje zagadnienie rozbudowy praw
Konstytucja, która przeszła do historii pod nazwą konstytucji kwietniowej powstała w okresie, gdy parlamentaryzm, pojmowany dawniej w liberalistyczny sposób, przeżywał w całym kapitalistycznym świecie głęboki kryzys. Twórcy Ustawy z 23 kwietnia 1935 r. w miejsce narodu jako podmiotu praw, tak jak to formułowała konstytucja marcowa, przyjęli koncepcję celu nadrzędnego, za który uznali państwo. Podstawowe konstytucyjne prawa i wolności obywateli normowała konstytucja w dość ograniczonym zakresie. Status obywatela w państwie określają trzy grupy norm konstytucyjnych:
·
normy wynikające z przepisów rozdz. I konstytucji: prawo do rozwoju wartości osobistych, wolność sumienia, wolność słowa, wolność zrzeszania się
· postanowienia objęte rozdz. IX ( Wymiar sprawiedliwości ): wolność osobista
· utrzymanie na podstawie art. 81 ust. 2 konstytucji kwietniowej mocy obowiązującej następujących, odnoszących się do praw i obowiązków obywateli przepisów konstytucji marcowej: art. 99, art. 109-118 oraz art. 120.
Zarysowana w przepisach konstytucji kwietniowej koncepcja statusu obywatela w państwie wiązała się najściślej z właściwą doktrynie obozu Piłsudskiego koncepcją „państwa społecznego”. Istotna myśl tej koncepcji wyrażona została w przepisie art. 1 ust. 1 konstytucji, który stanowił, że „ Państwo Polskie jest wspólnym dobrem wszystkich obywateli”[53]. Wyrażono tu przekonanie, że dąży się do przemiany indywidualnych praw jednostki
ROZDZIAŁ IV W KIERUNKU DEMOKRACJI, ALE JAKIEJ?...
„ Następnym krokiem komunistów było osidłanie Polski tym, co później znane było pod nazwą „ Małej Konstytucji”, przyjętej z dnia 20 lutego 1947 r. Zdławiła ona Konstytucję z 1921 roku i wprowadziła do Polski sowiecki system rządzenia”[54]
Polska po zakończeniu II wojny światowej była już krajem zupełnie innym niż jeszcze w roku 1939, kiedy to na mocy układu radziecko – niemieckiego z 28 września została podzielona na dwie strefy okupacyjne: niemiecką i radziecką. Wyzwolenie nadeszło 8 maja 1945 r., ale prawdziwa Golgota dopiero czekała naród polski. Bowiem „ demokracja ludowa” jako ustrój przejściowy do socjalizmu była jedynie parawanem, za którym kryło się przygotowanie do pełnej sowietyzacji. Ideologia komunistyczna opierała się na sile i kłamstwie, tworzyła sztuczny świat, w którym „demokracja” oznaczała bezwzględną dyktaturę.
W tym duchu Sejm Ustawodawczy przyjął 19 lutego 1947 r. ustawę o małej konstytucji, która nie zawierała gwarancji wolności obywatelskich. Dopiero 22 lutego 1947 r. Sejm ogłosił deklarację o prawach obywatelskich zapowiadając: respektowanie równości wobec prawa bez względu na narodowość, rasę, religię, płeć, pochodzenie, stanowisko lub wykształcenie, nietykalność osobistą, ochronę życia i mienia obywateli, wolność sumienia, wyznania, prasy, słowa, zgromadzeń, prawa wybierania i wybieralności do organów władzy, nienaruszalność mieszkania
Pod względem prawnym deklaracja stanowiła akt znacznie mniejszej wagi niż zapis konstytucyjny, a cała ówczesna i późniejsza praktyka Polski Ludowej była jednym ciągiem łamania przez władzę komunistyczną wszystkich tych praw i wolności. Aparat terroru rósł w siłę. I nic w tym względzie nie mogło się zmienić przez najbliższe 50 lat, nawet gdy 22 lipca 1952, a potem 10 lutego 1976 r. uchwalono „demokratyczne” konstytucje PRL.
W konstytucji z 1952 r. bardzo rozbudowano rozdział o prawach i obowiązkach obywateli. Zagwarantowano nawet prawo zwracania się do wszystkich organów państwa ze skargami
Tak naprawdę konstytucja 1952 r., wzorowana na ustawie zasadniczej ZSRR, powtarzała i sankcjonowała przepisy małej konstytucji z 1947 r. oraz późniejszych ustaw szczegółowych
31 stycznia 1976 r. wybitne osobistości polskiego świata kultury podpisały list protestacyjny w sprawie projektowanych zmian konstytucji. Równoległe listy wysyłały też inne grupy przedstawicieli polskiego życia kulturalnego i społecznego. Protesty te wpłynęły zapewne na złagodzenie niektórych sformułowań w ostatecznej wersji ustawy o zmianie konstytucji, która została przegłosowana 10 lutego 1976 r. Jednak w dziedzinie podstawowych praw
Uzasadniając na posiedzeniu Sejmu 10 lutego 1976 r. projekt ustawy o zmianie konstytucji, przewodniczący sejmowej Komisji Nadzwyczajnej powołanej do jej przygotowania, Henryk Jabłoński, podkreślił, że „ pozostają naturalnie w Konstytucji wszystkie dotychczasowe przepisy, które bardziej szczegółowo określają zasadę równości praw i obowiązków obywateli, jak również wszystkie konstytucyjne gwarancje tych praw”[61]. Podstawowe prawa
ROZDZIAŁ V PRAWA CZŁOWIEKA I WOLNOŚCI OBYWATELSKIE W ŚWIETLE KONSTYTUCJI Z 1997 ROKU
„ Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej”[70]
Do dnia dzisiejszego bardzo różnie rozpatruje się znaczenie postanowień i sam „okrągły stół”
Pomimo tych podziałów wszyscy jednak zdajemy sobie sprawę z faktu, iż dokonał się wówczas prawdziwy przełom, od którego nie było już odwrotu. 7 kwietnia 1989 r. Sejm PRL uchwalił ustawę o zmianie Konstytucji PRL, zawierającą przepisy o zmianie ordynacji do Sejmu i Senatu oraz wprowadzenie Senatu i urzędu Prezydenta. 4 czerwca 1989 r. odbyły się wybory do Sejmu i Senatu, 19 lipca prezydentem został Wojciech Jaruzelski, który pełnił tę funkcję jedynie do końca 1990 r., a po nim wybrano na prezydenta (już) III Rzeczypospolitej – wielkiego bojownika o wolność Lecha Wałęsę.
2 kwietnia 1997 r. naród polski doczekał się wreszcie prawdziwie demokratycznej konstytucji uchwalonej przez Zgromadzenie Narodowe, przyjętej przez Naród w referendum konstytucyjnym w dniu 25 maja 1997 r., wreszcie podpisanej przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej 16 lipca 1997 r. I doczekało się również społeczeństwo polskie tego, że wolności oraz prawa człowieka i obywatela zostały wyeksponowane na pierwszym planie
Ponieważ interesujące mnie zagadnienie zostało poddane analizie w pracy: „Konstytucje Rzeczypospolitej oraz komentarz do Konstytucji RP z 1997 roku” pod red. J. Bocia[72] dlatego też w rozdziale tym skoncentruję się jedynie na wypunktowaniu najważniejszych praw
Przede wszystkim należy podkreślić, iż wolności i prawa człowieka w Konstytucji z 1997r. ujęto w czterech grupach, mianowicie: 1. zasady ogólne ( art. 30-37 ) 2. wolności i prawa osobiste ( art. 38-56 ) 3. wolności i prawa polityczne ( art. 57-63 ) 4. wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne ( art. 64- 76 ).
Podstawą, na której opierają się wymienione wolności i prawa jest stwierdzenie zapisane
W dziedzinie zasad ogólnych akcentuje się: § prawo do wolności, które podlega ochronie prawnej (art. 31) § zasadę równości i niedyskryminacji (art. 32)[74] § zasadę równouprawnienia kobiet i mężczyzn, która dotyczy wszystkich dziedzin życia (art. 33) Wśród wolności i praw osobistych obywateli na pierwszy plan wysuwają się: § prawna ochrona życia (art. 38) § nietykalność osobista i wolność osobista (art. 41)[75] § prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym (art. 47)[76]
§ prawo
rodziców do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami § nienaruszalność mieszkania (art. 50) § wolność sumienia i religii (art. 53) § wolność wyrażania swoich poglądów, a także słowa i druku (art. 54) Omawiając wolności i prawa polityczne należy zwrócić uwagę na: § wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich ( art. 57)
§ wolność zrzeszania się (art. 58), zarówno jeśli chodzi o zrzeszenia o charakterze politycznym ( np. partia polityczna), jak społecznym (np. związek zawodowy czy stowarzyszenie), gospodarczym ( np. zrzeszenie producentów), religijnym
§ wolność zrzeszania się w związkach zawodowych, organizacjach społeczno - zawodowych czy w organizacjach pracodawców (art. 59) § prawo dostępu do służby publicznej na jednakowych zasadach (art. 60) § prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania Prezydenta Rzeczypospolitej, posłów, senatorów i przedstawicieli do organów samorządu terytorialnego, jeżeli najpóźniej w dniu głosowania obywatel kończy 18 lat (art. 62) Wreszcie w dziedzinie wolności i praw ekonomicznych, socjalnych, kulturalnych należy wymienić: § prawo do wolności oraz dziedziczenia (art. 64)[77] § wolność wyboru i wykonywania zawodu (art. 65) § prawo do ubezpieczeń społecznych i chorobowych (art. 67) § prawo do ochrony zdrowia (art. 68)
§ prawo do nauki z zaznaczeniem, że nauka do 18 roku życia jest obowiązkowa § ochronę praw dziecka (art. 72) § ochronę środowiska, co jest obowiązkiem władz publicznych (art. 74). Obecna Konstytucja stwarza szerokie możliwości odwoływania się do wyższych instancji w celu uzyskania zadośćuczynienia w przypadku doznania krzywdy lub niesprawiedliwości, co regulują odpowiednie artykuły[78]. ZAKOŃCZENIE
W przeciwieństwie do objętości wstępu jak również poszczególnych rozdziałów, zakończenie tej pracy będzie krótkie
Te ostatnie refleksje pragnę podsumować może nieco nietypowo, aczkolwiek oddając głos największemu bezsprzecznie autorytetowi w dziedzinie praw człowieka i wolności obywatelskich, jakim jest Ojciec św.
Jan Paweł II. Na pytanie „ Co jest godnością człowieka, czym są prawa człowieka?”- odpowiada: „ Widać jasno, że owe prawa człowieka są wpisane
Jak jest naprawdę?... Odpowiada samo życie. BIBLIOGRAFIA 1. B. Banaszak, Prawa jednostki i systemy ich ochrony, Wrocław 1995 2. B. Banaszak, A. Preisner, Prawo konstytucyjne. Wprowadzenie, Wrocław 1993 3. Jan Paweł II, Przekroczyć próg nadziei, Lublin 1994 4. Z. Kędzia, Burżuazyjna koncepcja praw człowieka, Ossolineum 1980 5. Konstytucja 3 Maja, oprac. J. Łojek, Lublin 1981 6. Konstytucja państwa i społeczeństwa polskiego. Posiedzenie Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej 10 lutego 1976, Warszawa1976 7. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Katowice 2000
8. Konstytucje Polski. Studia monograficzne z dziejów polskiego
konstytucjonalizmu, 9. Konstytucje w Polsce 1791-1990, oprac. T. Kołodzieczyk i M. Pomianowska, Warszawa 1990 10. T. Korzon, Odrodzenie w upadku. Wybór pism historycznych,
11. R. Kuźniar, O prawach człowieka. Idee, instytucje, praktyka, PWN Warszawa1992 12. Mały leksykon politologiczny, Lublin 1996 13. Nowy Testament i Psalmy, List św. Pawła do Galacjan, rozdz. 3, w. 28, Warszawa 1977 14. A. Mickiewicz, Pan Tadeusz, Księga XII, w. 685-690 15. S. Mikołakczyk, Polska zgwałcona, tytuł oryginału The rape of Poland,
16. J. Piłsudski, Myślę, oprac. M. Mączka, Kraków 1989 17. Polska w epoce Oświecenia. Państwo. Społeczeństwo. Kultura, Warszawa 1971 18. Prawo konstytucyjne pod red. W. Skrzydły, Lb 1994 19. Prawo konstytucyjne pod red. P. Tulei, CH Beck, Warszawa 1985 20. A. Sliwiński, Konstytucja Trzeciego Maja, Lwów 1938 21. M. Toporek, Historia Polski 1945 – 1999, Kraków 1999 22. E. Zwierzchowski, Wprowadzenie do nauki prawa konstytucyjnego państw demokratycznych, Katowice 1992
[1] Nowy Testament i Psalmy, Warszawa 1977, List św. Pawła do Galacjan, rozdz. 3, w. 28
[2] tamże, rozdz. 5, w. 13
[3] R. Kuźniar, O prawach człowieka. Idee, instytucje, praktyka, PWN Warszawa 1992, str. 6
[4] B. Banaszak, A. Preisner, Prawo konstytucyjne. Wprowadzenie, Wrocław 1993, str. 86
[5] Cyt. za J. Przeor-Pastuszak, Prawa człowieka, w: Mały leksykon politologiczny, str. 235
[6] P. Tuleja, Problematyka podstawowych praw i wolności obywateli na gruncie konstytucji, w: Prawo konstytucyjnepod red. P. Tulei, CH Beck, Warszawa 1985, str. 9
[7] Z. Kędzia, Burżuazyjna koncepcja praw człowieka, Ossolineum 1980, str. 9
[8] B. Banaszak, A. Preisner, Prawo ..., str. 88
[9] B Banaszak, Prawa jednostki i systemy ich ochrony, Wrocław 1995, str. 11
[10] tamże, str. 10
[11] P. Tuleja, Problematyka podstawowych..., str. 64
[12] W. Zakrzewski, Prawa i wolności obywateli RP, w: Prawo konstytucyjne pod
red. W. Skrzydły, Lb 1994, str. 189
[13] tamże, str. 189
[14] R. Kuźniar, O prawach..., str. 40-42
[15] E. Zwierzchowski, Wprowadzenie do nauki prawa konstytucyjnego państw
demokratycznych, Katowice 1992, str. 24-25
[16] B. Banaszak, Prawa jednostki..., str. 16
[17] tamże, str. 18
[18] R. Kuźniar, O prawach..., str. 132-137
[19] A. Mickiewicz, Pan Tadeusz, księga XII, w. 685-690
[20] A Śliwiński, Konstytucja Trzeciego Maja, Lwów 1938, s. 446
[21] T. Korzon, Odrodzenie w upadku. Wybór pism historycznych, oprac. M. H. Serejski, A. F. Grabski, Warszawa 1975, s. 327
[22] Konstytucja 3 Maja, oprac. J. Łojek, Lublin 1981, s. 56
[23] tamże, s. 56-57
[24] tamże, s. 69-73
[25] tamże, s. 57-58
[26] Konstytucje w Polsce 1791-1990, oprac. T. Kołodziejczyk i M. Pomianowska,
Warszawa 1990, s. 37, art. 4
[27] B. Leśnodorski, Państwo polskie na przełomie dwu stuleci, w:
Polska w epoce Oświecenia. Państwo. Społeczeństwo. Kultura, Warszawa 1971, s. 422
[28] Konstytucje w Polsce..., s. 37, art.4
[29] Konstytucje Polski. Studia monograficzne z dziejów polskiego konstytucjonalizmu,
red. M. Kallas, Warszawa 1990, t. I, s. 118
[30] Konstytucje w Polsce..., s. 37, art. 2
[31] tamże, s. 37, art. 1
[32] Konstytucje Polski..., t. I, s. 186
[33] Konstytucje w Polsce..., s. 48, art. 11
[34] tamże, s. 48, art. 11
[35] tamże, s. 49, art. 16
[36] tamże, s. 49, art. 18
[37] tamże, s. 49, art. 26
[38] tamże, s. 49, art. 24
[39] tamże, s. 49, art. 25
[40] J. Piłsudski, Myślę, oprac. M. Mączka, Kraków 1989, s. 27
[41] Konstytucje w Polsce..., s. 107, art. 95
[42] tamże, s. 108, art. 96
[43] tamże, s. 108, art. 96
[44] tamże, s. 109, art. 104
[45] tamże, s. 109, art. 107
[46] tamże, s. 109, art. 108
[47] Konstytucje Polski..., t. II, s. 110
[48] Konstytucje w Polsce..., s. 109, art. 109
[49] tamże, s. 109, art. 114
[50] tamże, s. 108, art. 99
[51] Konstytucje w Polsce..., s. 115, art. 5 ust. 3
[52] tamże, s. 115, art. 1 ust. 1
[53] tamże, s. 115, art. 1 ust. 1
[54] S. Mikołajczyk, Polska zgwałcona, tytuł oryg. ang. The rape of Poland,
brak miejsca i daty wyd., s. 244
[55] Konstytucje w Polsce..., s. 156
[56] tamże, s. 169, art. 73
[57] tamże, s. 169-170, art. 76
[58] tamże, s. 170, art. 77
[59] tamże, s. 169, art. 70
[60] tamże, s. 169-170, art. 76-79
[61] cyt. za: Konstytucje Polski..., s. 355
[62] Konstytucja państwa i społeczeństwa polskiego. Posiedzenie Sejmu Polskiej
Rzeczypospolitej Ludowej 10 lutego 1976, Warszawa 1976, s. 103, art. 68
[63] tamże, s. 89, art. 19
[64] tamże, s. 106-107, art. 78-80
[65] tamże, s. 88, art. 17
[66] tamże, s. 89, art. 18
[67] tamże, s. 108, art. 83
[68] tamże, s. 105, art. 72
[69] tamże, s. 105, art. 73
[70] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Katowice 2000,
wyd. III, s. 5, art.2
[71] M. Toporek, Historia Polski 1945-1999, Kraków 1999, wyd. I, s. 117-118
[72] Konstytucje Rzeczypospolitej oraz komentarz do Konstytucji RP z 1997 roku, pod
red. J. Bocia, Wrocław 1998, s. 67-146
[73] Konstytucja Rzeczypospolitej..., s. 8, art. 30
[74] Obecnie zasada równości związana jest w sposób ścisły z zasadą sprawiedliwości,
[75] Pozbawienie lub ograniczenie wolności może nastąpić tylko na zasadach i w trybie
[76] Tu trzeba zaznaczyć, że ogólne prawo do prywatności nie było dotychczas
[77] Ustrojowo - konstytucyjne zasady prawa własności i praw majątkowych, zakres i granice
[78] Konstytucja Rzeczypospolitej..., s. 17, art. 77-81
[79] Jan Paweł II, Przekroczyć próg nadziei, Lublin 1994, s. 147 |
||